𝐊𝐲̉ 𝐧𝐢𝐞̣̂𝐦 𝟑𝟏 𝐧𝐚̆𝐦 𝐧𝐠𝐚̀𝐲 𝐐𝐮𝐨̂́𝐜 𝐭𝐞̂́ 𝐧𝐠𝐮̛𝐨̛̀𝐢 𝐜𝐚𝐨 𝐭𝐮𝐨̂̉𝐢 (𝟏/𝟏𝟎/𝟏𝟗𝟗𝟏 - 𝟏/𝟏𝟎/𝟐𝟎𝟐𝟐)
CÁC VẤN ĐỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN Ở NGƯỜI CAO TUỔI
𝑁𝑔𝑎̀𝑦 𝑄𝑢𝑜̂́𝑐 𝑡𝑒̂́ 𝑁𝑔𝑢̛𝑜̛̀𝑖 𝑐𝑎𝑜 𝑡𝑢𝑜̂̉𝑖 (1/10) 𝑛𝑎̆𝑚 2022 𝑐𝑜́ 𝑐ℎ𝑢̉ đ𝑒̂̀ "𝑄𝑢𝑎𝑛 𝑡𝑎̂𝑚 𝑐ℎ𝑎̆𝑚 𝑠𝑜́𝑐 𝑣𝑎̀ 𝑝ℎ𝑎́𝑡 ℎ𝑢𝑦 𝑣𝑎𝑖 𝑡𝑟𝑜̀ 𝑛𝑔𝑢̛𝑜̛̀𝑖 𝑐𝑎𝑜 𝑡𝑢𝑜̂̉𝑖 - 𝐶ℎ𝑢̉ đ𝑜̣̂𝑛𝑔 𝑡ℎ𝑖́𝑐ℎ 𝑢̛́𝑛𝑔 𝑣𝑜̛́𝑖 𝑔𝑖𝑎̀ ℎ𝑜́𝑎 𝑑𝑎̂𝑛 𝑠𝑜̂́" 𝑙𝑎̀ 𝑙𝑜̛̀𝑖 𝑛ℎ𝑎̆́𝑐 𝑛ℎ𝑜̛̉ 𝑣𝑎̀ 𝑛ℎ𝑎̂́𝑛 𝑚𝑎̣𝑛ℎ 𝑡𝑎̂̀𝑚 𝑞𝑢𝑎𝑛 𝑡𝑟𝑜̣𝑛𝑔 𝑐𝑢̉𝑎 𝑣𝑖𝑒̣̂𝑐 𝑐ℎ𝑎̆𝑚 𝑠𝑜́𝑐 𝑠𝑢̛́𝑐 𝑘ℎ𝑜̉𝑒 𝑐ℎ𝑜 𝑛𝑔𝑢̛𝑜̛̀𝑖 𝑐𝑎𝑜 𝑡𝑢𝑜̂̉𝑖, 𝑡𝑟𝑜𝑛𝑔 đ𝑜́ 𝑠𝑢̛́𝑐 𝑘ℎ𝑜̉𝑒 𝑡𝑎̂𝑚 𝑡ℎ𝑎̂̀𝑛 𝑙𝑎̀ 𝑚𝑜̣̂𝑡 𝑛𝑜̣̂𝑖 𝑑𝑢𝑛𝑔 𝑟𝑎̂́𝑡 𝑐𝑎̂̀𝑛 𝑡ℎ𝑖𝑒̂́𝑡 𝑡𝑟𝑜𝑛𝑔 𝑏𝑎̉𝑜 𝑣𝑒̣̂ 𝑣𝑎̀ 𝑐ℎ𝑎̆𝑚 𝑠𝑜́𝑐 𝑠𝑢̛́𝑐 𝑘ℎ𝑜̉𝑒 𝑛𝑔𝑢̛𝑜̛̀𝑖 𝑐𝑎𝑜 𝑡𝑢𝑜̂̉𝑖.
𝑵𝒈𝒖̛𝒐̛̀𝒊 𝒄𝒂𝒐 𝒕𝒖𝒐̂̉𝒊 𝒕𝒖̛̀ 60 𝒕𝒓𝒐̛̉ 𝒍𝒆̂𝒏 𝒄𝒐́ 𝒏𝒉𝒖̛̃𝒏𝒈 đ𝒐́𝒏𝒈 𝒈𝒐́𝒑 𝒒𝒖𝒂𝒏 𝒕𝒓𝒐̣𝒏𝒈 𝒄𝒉𝒐 𝒙𝒂̃ 𝒉𝒐̣̂𝒊 𝒏𝒉𝒖̛ 𝒄𝒂́𝒄 𝒕𝒉𝒂̀𝒏𝒉 𝒗𝒊𝒆̂𝒏 𝒈𝒊𝒂 đ𝒊̀𝒏𝒉, 𝒕𝒊̀𝒏𝒉 𝒏𝒈𝒖𝒚𝒆̣̂𝒏 𝒗𝒊𝒆̂𝒏 𝒗𝒂̀ 𝒍𝒂̀ 𝒏𝒈𝒖̛𝒐̛̀𝒊 𝒕𝒉𝒂𝒎 𝒈𝒊𝒂 𝒉𝒐𝒂̣𝒕 đ𝒐̣̂𝒏𝒈 𝒕𝒓𝒐𝒏𝒈 𝒍𝒖̛̣𝒄 𝒍𝒖̛𝒐̛̣𝒏𝒈 𝒍𝒂𝒐 đ𝒐̣̂𝒏𝒈. 𝑻𝒓𝒐𝒏𝒈 𝒌𝒉𝒊 𝒉𝒂̂̀𝒖 𝒉𝒆̂́𝒕 𝒄𝒐́ 𝒔𝒖̛́𝒄 𝒌𝒉𝒐̉𝒆 𝒕𝒂̂𝒎 𝒕𝒉𝒂̂̀𝒏 𝒕𝒐̂́𝒕, 𝒏𝒉𝒊𝒆̂̀𝒖 𝒏𝒈𝒖̛𝒐̛̀𝒊 𝒍𝒐̛́𝒏 𝒕𝒖𝒐̂̉𝒊 𝒄𝒐́ 𝒏𝒈𝒖𝒚 𝒄𝒐̛ 𝒑𝒉𝒂́𝒕 𝒕𝒓𝒊𝒆̂̉𝒏 𝒓𝒐̂́𝒊 𝒍𝒐𝒂̣𝒏 𝒕𝒂̂𝒎 𝒕𝒉𝒂̂̀𝒏, 𝒓𝒐̂́𝒊 𝒍𝒐𝒂̣𝒏 𝒕𝒉𝒂̂̀𝒏 𝒌𝒊𝒏𝒉 𝒉𝒐𝒂̣̆𝒄 𝒄𝒂́𝒄 𝒗𝒂̂́𝒏 đ𝒆̂̀ 𝒔𝒖̛̉ 𝒅𝒖̣𝒏𝒈 𝒄𝒉𝒂̂́𝒕 𝒄𝒖̃𝒏𝒈 𝒏𝒉𝒖̛ 𝒃𝒆̣̂𝒏𝒉 𝒕𝒂̣̂𝒕 𝒗𝒆̂̀ 𝒕𝒉𝒆̂̉ 𝒄𝒉𝒂̂́𝒕 𝒉𝒐𝒂̣̆𝒄 𝒌𝒉𝒖𝒚𝒆̂́𝒕 𝒕𝒂̣̂𝒕.
𝒀𝒆̂́𝒖 𝒕𝒐̂́ 𝒏𝒈𝒖𝒚 𝒄𝒐̛ 𝒄𝒉𝒐 𝒄𝒂́𝒄 𝒗𝒂̂́𝒏 đ𝒆̂̀ 𝒔𝒖̛́𝒄 𝒌𝒉𝒐̉𝒆 𝒕𝒂̂𝒎 𝒕𝒉𝒂̂̀𝒏 𝒕𝒓𝒐𝒏𝒈 𝒏𝒉𝒖̛̃𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒖̛𝒐̛̀𝒊 𝒍𝒐̛́𝒏 𝒕𝒖𝒐̂̉𝒊
Nhiều yếu tố xã hội, tâm lý, sinh học và xác định mức độ sức khỏe tâm thần của một người ở bất kỳ thời điểm nào cũng như những căng thẳng cuộc sống điển hình chung cho tất cả mọi người, nhiều người lớn tuổi mất khả năng sống độc lập vì tính di động hạn chế, đau mãn tính, yếu đuối hoặc các vấn đề về tâm thần hoặc thể chất khác và yêu cầu một số hình thức chăm sóc dài hạn. Ngoài ra, những người lớn tuổi có nhiều khả năng để trải nghiệm các sự kiện như mất người thân, giảm sút trong tình trạng kinh tế xã hội khi nghỉ hưu hoặc khuyết tật. Tất cả những yếu tố này có thể dẫn đến sự cô lập, mất độc lập, cô đơn và đau khổ tâm lý ở người lớn tuổi. Sức khỏe tâm thần có ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và ngược lại. Ví dụ người lớn tuổi với điều kiện sức khỏe thể chất như bệnh tim có tỷ lệ trầm cảm hơn những người có sức khỏe bình thường, ngược lại trầm cảm không được điều trị trong một người lớn tuổi bị bệnh tim có thể ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả của các bệnh thể chất. Người lớn tuổi cũng dễ bị bỏ bê về mặt thể chất và ngược đãi. Ngược đãi người già có thể dẫn đến chấn thương không chỉ về thể chất mà còn đôi khi dẫn đến hậu quả tâm lý lâu dài nghiêm trọng bao gồm cả trầm cảm và lo âu .
𝑺𝒂 𝒔𝒖́𝒕 𝒕𝒓𝒊́ 𝒕𝒖𝒆̣̂ 𝒗𝒂̀ 𝒕𝒓𝒂̂̀𝒎 𝒄𝒂̉𝒎 𝒐̛̉ 𝒏𝒉𝒖̛̃𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒖̛𝒐̛̀𝒊 𝒈𝒊𝒂̀ 𝒏𝒉𝒖̛ 𝒄𝒂́𝒄 𝒗𝒂̂́𝒏 đ𝒆̂̀ 𝒚 𝒕𝒆̂́ 𝒄𝒐̂𝒏𝒈 𝒄𝒐̣̂𝒏𝒈
𝑺𝒂 𝒔𝒖́𝒕 𝒕𝒓𝒊́ 𝒕𝒖𝒆̣̂ (Dementia)
Chứng mất trí nhớ là một hội chứng trong đó có suy giảm trí nhớ, suy nghĩ, hành vi và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Nó chủ yếu ảnh hưởng đến người lớn tuổi, mặc dù nó không phải là một phần bình thường của sự lão hóa. Người ta ước tính 35,6 triệu người trên thế giới đang sống chung với bệnh mất trí nhớ. Tổng số người bị mất trí nhớ sẽ tăng gần gấp đôi mỗi 20 năm đến 65,7 triệu trong năm 2030 và 115.4 triệu vào năm 2050 với đa số người bị chứng mất trí sống ở các nước có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình. Có những vấn đề kinh tế xã hội đáng kể về mặt chi phí trực tiếp cho chăm sóc y tế, xã hội và chính thức liên quan đến chứng mất trí. Hơn nữa, áp lực về thể chất, tình cảm và kinh tế có thể gây ra căng thẳng lớn đến gia đình. Sự hỗ trợ từ hệ thống y tế, hệ thống xã hội , tài chính và pháp lý cho cả hai người bị mất trí nhớ và người chăm sóc họ .
𝑻𝒓𝒂̂̀𝒎 𝒄𝒂̉𝒎 (𝑫𝒆𝒑𝒓𝒆𝒔𝒔𝒊𝒐𝒏)
Trầm cảm có thể gây ra đau khổ và dẫn đến hoạt động kém trong cuộc sống hàng ngày . Trầm cảm đơn cực xảy ra trong 7 % dân số người lớn tuổi nói chung và chiếm 1,6% tổng số người khuyết tật (DALYs) trong nhóm người trên 60. Trầm cảm không được chẩn đoán và không được điều trị ở các đơn vị chăm sóc ban đầu. Triệu chứng trầm cảm ở người lớn tuổi thường bị bỏ qua và không được điều trị bởi vì họ trùng với những vấn đề cuối đời. Người cao tuổi với các triệu chứng trầm cảm có chức năng kém hơn so với những người có bệnh mãn tính như bệnh phổi, cao huyết áp hoặc tiểu đường. Trầm cảm cũng làm tăng nhận thức về sức khỏe kém, việc sử dụng các dịch vụ y tế và chi phí chăm sóc sức khỏe
𝑪𝒉𝒊𝒆̂́𝒏 𝒍𝒖̛𝒐̛̣𝒄 đ𝒊𝒆̂̀𝒖 𝒕𝒓𝒊̣ 𝒗𝒂̀ 𝒄𝒉𝒂̆𝒎 𝒔𝒐́𝒄 (𝑻𝒓𝒆𝒂𝒕𝒎𝒆𝒏𝒕 𝒂𝒏𝒅 𝒄𝒂𝒓𝒆 𝒔𝒕𝒓𝒂𝒕𝒆𝒈𝒊𝒆𝒔)
Điều quan trọng là để chuẩn bị nhà cung cấp dịch vụ y tế và xã hội để đáp ứng các nhu cầu cụ thể của người lớn tuổi bao gồm đào tạo cho các chuyên gia y tế trong chăm sóc tuổi già; phòng ngừa và xử lý đến các bệnh mãn tính liên quan đến tuổi già: rối loạn tâm thần, rối loạn thần kinh và rối loạn do sử dụng chất; thiết kế các chính sách bền vững về chăm sóc dài hạn và giảm nhẹ; phát triển các pục vụ thân thiện với tuổi già.
𝑵𝒂̂𝒏𝒈 𝒄𝒂𝒐 𝒔𝒖̛́𝒄 𝒌𝒉𝒐̉𝒆 (𝑯𝒆𝒂𝒍𝒕𝒉 𝒑𝒓𝒐𝒎𝒐𝒕𝒊𝒐𝒏)
Sức khỏe tâm thần của những người lớn tuổi có thể được cải thiện thông qua việc thúc đẩy tuổi già hoạt động và khỏe mạnh. Nâng cao sức khỏe đặc biệt là sức khỏe tâm thần cho người cao tuổi liên quan đến việc tạo ra điều kiện và môi trường sống có hỗ trợ phúc lợi và cho phép mọi người dẫn tới một lối sống lành mạnh và tích hợp. Thúc đẩy sức khỏe tâm thần phụ thuộc phần lớn vào các chiến lược nhằm đảm bảo người già có các nguồn lực cần thiết để đáp ứng các nhu cầu cơ bản như đảm bảo an ninh và tự do (security and freedom); nhà ở đầy đủ thông qua chính sách hỗ trợ nhà ở; hỗ trợ xã hội (social support) cho các nhóm người già và người chăm sóc họ; chương trình y tế và xã hội nhằm vào các nhóm dễ bị tổn thương (vulnerable groups) như những người sống một mình, người dân nông thôn hoặc những người bị bệnh mạn tính hoặc các bệnh thể chất và tâm thần tái phát; chương trình phòng ngừa bạo lực hoặc phòng chống ngược đãi người lớn tuổi và chương trình phát triển cộng đồng.
𝑪𝒂𝒏 𝒕𝒉𝒊𝒆̣̂𝒑 (𝑰𝒏𝒕𝒆𝒓𝒗𝒆𝒏𝒕𝒊𝒐𝒏𝒔)
Ghi nhận kịp thời và điều trị rối loạn tâm thần, thần kinh và sử dụng chất ở người lớn tuổi là điều cần thiết. Cả hai biện pháp can thiệp tâm lý xã hội và thuốc là được khuyến cáo. Không có thuốc hiện có để chữa bệnh mất trí nhớ nhưng nhiều việc có thể được thực hiện để hỗ trợ và cải thiện cuộc sống của người bị mất trí nhớ và những người chăm sóc họ và gia đình, chẳng hạn như chẩn đoán sớm (early diagnosis) để tăng cường xử lý sớm và tối ưu; ối ưu hóa sức khỏe thể chất và tâm lý bao gồm xác định và điều trịkèm theo bệnh lý về thể chất, tăng hoạt động thể chất và nhận thức và tối ưu hóa hạnh phúc; phát hiện và xử lý các triệu chứng hành vi (challenging behavioural) và tâm lý khó khăn; cung cấp thông tin và hỗ trợ lâu dài tới người chăm sóc.
𝐂𝐡𝐚̆𝐦 𝐬𝐨́𝐜 𝐬𝐮̛́𝐜 𝐤𝐡𝐨̉𝐞 𝐭𝐚̂𝐦 𝐭𝐡𝐚̂̀𝐧 𝐭𝐫𝐨𝐧𝐠 𝐜𝐨̣̂𝐧𝐠 đ𝐨̂̀𝐧𝐠 (𝐌𝐞𝐧𝐭𝐚𝐥 𝐡𝐞𝐚𝐥𝐭𝐡 𝐜𝐚𝐫𝐞 𝐢𝐧 𝐭𝐡𝐞 𝐜𝐨𝐦𝐦𝐮𝐧𝐢𝐭𝐲)
Chăm sóc sức khỏe và xã hội nói chung tốt là quan trọng cho việc thúc đẩy sức khỏe của người cao tuổi, phòng chống bệnh và xử lý bệnh mãn tính. Đào tạo tất cả các nhân viên y tế làm việc với các vấn đề và các rối loạn liên quan đến lão hóa do đó là quan trọng. Chăm sóc hiệu quả sức khỏe tâm thần ban đầu ở mức cộng đồng (community-level primary mental health care) cho người cao tuổi là rất quan trọng. Nó cũng không kém phần quan trọng là phải tập trung vào việc chăm sóc lâu dài của người lớn tuổi bị rối loạn tâm thần cũng như cung cấp cho người chăm sóc họ về giáo dục, đào tạo và hỗ trợ. Một môi trường pháp lý phù hợp và hỗ trợ dựa trên các tiêu chuẩn về quyền con người(human rights standards) được quốc tế công nhận là cần thiết để đảm bảo chất lượng dịch vụ cao nhất cho những người bị bệnh tâm thần và người chăm sóc
Đ𝒂́𝒑 𝒖̛́𝒏𝒈 𝒄𝒖̉𝒂 𝑻𝒐̂̉ 𝒄𝒉𝒖̛́𝒄 𝒀 𝒕𝒆̂́ 𝒕𝒉𝒆̂́ 𝒈𝒊𝒐̛́𝒊 (𝑾𝑯𝑶 𝒓𝒆𝒔𝒑𝒐𝒏𝒔𝒆)
Chương trình của WHO cho tuổi già hoạt động và khỏe mạnh đã tạo ra một khuôn khổ toàn cầu cho hành động ở cấp quốc gia. WHO hỗ trợ các chính phủ trong mục đích củng cố và thúc đẩy sức khỏe tâm thần ở người lớn tuổi và để lồng ghép các chiến lược hiệu quả (to integrate the effective strategies) vào các chính sách và kế hoạch. WHO ghi nhận mất trí nhớ là một ưu tiên y tế công cộng. Các báo cáo của WHO “Mất trí nhớ: một ưu tiên sức khỏe công cộng” (Dementia: a public health priority) được xuất bản vào năm 2012 nhằm cung cấp thông tin và nâng cao nhận thức về bệnh mất trí nhớ. Nó cũng nhằm mục đích tăng cường nỗ lực công và tư nhân để cải thiện chăm sóc và hỗ trợ cho những người bị chứng mất trí và những người chăm sóc họ .
Mất trí nhớ, cùng với trầm cảm và các rối loạn tâm thần ưu tiên khác được nằm trong Chương trình hành động về lỗ hổng trong sức khỏe tâm thần của WHO (mhGAP_ Mental Health Gap Action Programme) nhằm mục đích cải thiện chăm sóc cho rối loạn tâm thần, thần kinh, sử dụng chất thông qua cung cấp hướng dẫn và các công cụ để phát triển các dịch vụ y tế ở các nơi nghèo nguồn lực.
𝐍𝐠𝐮𝐨̂̀𝐧: 𝐰𝐡𝐨.𝐢𝐧𝐭.𝐜𝐨𝐦
Tại Bệnh viện Tâm thần tỉnh Yên Bái, Số người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên đến khám và điều trị tại bệnh viện thời gian gần đây có xu hướng gia tăng, việc khám chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi luôn được bệnh viện đặc biệt ưu tiên chú trọng.
Một số hình ảnh chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại bệnh viện
